Meld je aan voor de webinar via: https://www.rcsw.nl/leven-lang-ontwikkelen/webinar-neuropsychologische-diagnostiek-bij-kinderen-en-jeugdigen
Honderdduizend kilometer
In de podcast 'Het kwetsbare kinderbrein' van Radboud Reflects begon Swaab zijn lezing met een grafiek die de aanmaak van hersencellen illustreerde bij een ongeboren kind. Al tijdens de zwangerschap begint de aanmaak van nieuwe hersencellen razendsnel. Tijdens de ontwikkeling proberen de hersencellen contact te maken met elkaar. Daardoor ontstaat een enorm netwerk van honderd miljard hersencellen, die elk weer contact maken met vele andere cellen. Swaab vertelde dat op deze manier zo’n honderdduizend kilometer bedrading in ons brein ontstaat.
Kwetsbaar
Het bijzondere netwerk dat onze hersenen vormt, is echter ook kwetsbaar. Swaab presenteerde een lijst van vele chemische stoffen, aanwezig in onder andere sigaretten, voedsel, vervuilde lucht en medicijnen, die de ontwikkeling van het kinderbrein al tijdens de zwangerschap kunnen beïnvloeden. Ook ondervoeding kan leiden tot een groter risico op bijvoorbeeld schizofrenie, depressie en dementie. Een belangrijke stof voor de latere empathie en de binding van moeder en kind, is oxytocine, een stof die onder andere vrij komt bij het voeden van het kind. Swaab vertelde dat verwaarlozing of misbruik in de vroege jaren ertoe leidt dat er geen afgifte van oxytocine ontstaat in het brein bij warm contact, wat het risico verhoogt op een depressie op latere leeftijd.
Stimuleer en voorkom schade
Een andere belangrijke factor die de hersenen beïnvloedt, is stress. Swaab vertelde dat stresshormonen inwerken op alle hersengebieden en dat daardoor bepaalde genetisch bepaalde ziektes, zoals schizofrenie, vaak aan het licht komen tijdens de pubertijd. “Voorkom schade en stimuleer,” zou daarom volgens Swaab het credo moeten zijn voor de hersenontwikkeling in onze kinderjaren. Tijdens deze periode worden talrijke nieuwe verbindingen aangemaakt die alleen ontstaan als het kind voortdurend wordt gestimuleerd. Ook slaap is goed voor de hersenontwikkeling, want de droomslaap blijkt enorm belangrijk voor de ontwikkeling van de hersenschors. “De hersenen zijn een fantastische machine,” sloot Swaab zijn lezing af, “maar ook bijzonder kwetsbaar.”
Hersenstoffen
Roshan Cools ging tijdens haar lezing in op de vraag in hoeverre onze hersenen tijdens onze volwassenheid nog te moduleren zijn, gegeven de vele permanente effecten daarop in onze jonge jaren. Ze vertelde dat de infrastructuur van ons brein weinig veranderlijk is bij volwassen. Maar hoe kan het dan toch dat onze volwassen hersenen zich voortdurend aan kunnen passen aan veranderende omstandigheden? Cools vertelde dat dit mogelijk is door hersenstoffen als dopamine en serotonine. De systemen achter deze stoffen kunnen output van onze hersencircuits aanpassen.
De prefrontale cortex speelt een grote rol in de regulering van onze hersenstoffen en wordt beïnvloedt door onder andere stress, slaap, drugs en voeding. Cools noemde als voorbeeld het dopaminesysteem. Op het moment dat er sprake is van een beloning worden de hersenen ‘besproeid’ met dopamine en precies dan worden onze hersenverbindingen flexibel. In de pubertijd heeft dit systeem van hersenstoffen bijvoorbeeld vergaande positieve invloed op de hersenontwikkeling.
Actief en passief
Maar hoe zit dat bij volwassenen? Cools vertelde dat de hersenstoffen wel degelijk invloed hebben op onze hersenontwikkeling, maar dat de effecten klein zijn vergeleken met de kinderjaren. Toch zijn we in staat om ons goed aan te passen. Ook daar spelen stoffen als dopamine een grote rol: deze stof zorgt ervoor dat we de juiste keuzes op het juiste moment maken. En wederom speelt de prefrontale cortex, die tijdens de kinderjaren grotendeels tot ontwikkeling komt, een grote rol. Heb je dus in je jeugd geleerd dat je omgeving controleerbaar is, dan kom je sneller in actie dan wanneer je hebt geleerd dat de wereld niet te controleren is. In het laatste geval kies je volgens Cools sneller voor een passieve strategie.
Veranderen na de kindertijd
Na hun lezingen gingen Swaab en Cools in gesprek met gespreksleider Frank van Caspel en beantwoordden ze de vele vragen vanuit het online publiek. Van Caspel vroeg zich af of er een tegenstrijdigheid in de verhalen van Swaab en Cools zit als het gaat om de hersenontwikkeling na de kindertijd. Swaab stelt namelijk dat de kindertijd allesbepalend is en Cools ziet nog enige speelruimte tijdens de volwassenheid. Swaab antwoordde dat het volgens hem niet in beton gegoten zit. Flexibiliteit is er, maar die is zeker niet zo groot als sommigen beweren. Als we maximaal flexibel zouden zijn, dan waren al onze mentale problemen gemakkelijk oplosbaar. Dan zou er volgens Swaab geen neurologie en psychiatrie nodig zijn. Cools gaf aan dat ze ergens nog hoop heeft en dat beiden bestaan, omdat we nog niet precies weten hoe we cognitief kunnen veranderen op latere leeftijd. Dat is misschien een valse hoop, maar Cools heeft het nog niet helemaal opgegeven.
Meer weten?
Neuropsychologische diagnostiek geeft inzicht in de cognitieve en sociaal-emotionele beperkingen van een kind. Als je kinderen met leerproblemen, ADHD, ASS of andere hersenaandoeningen de juiste hulp wilt bieden, is kennis van de neuropsychologie daarom onmisbaar. In de cursus Neuropsychologische diagnostiek gaan we daarom met dit thema aan de slag. Onder leiding van dr. Anja Vinck en Renée Römer-Welling leer je over de bijzondere werking van kinderbreinen. Hoe werken de hersenen bij kinderen met leerproblemen, ADHD, autisme en andere hersenaandoeningen? Wat zijn de nieuwste ontwikkelingen in de neuropsychologische diagnostiek? Modellen, tests, interpretatie en toepassing komen aan bod. Ontdek meer over de cursus Neuropsychologische Diagnostiek bij Kinderen en Jeugdigen.
